LOS PEREGRINATGES DE SENT JAQUES

Mamisan dens lo peregrinatge 

          Mamisan, estapa importanta suu camin de Sent Jaques ?

          Question hòrt debatuda. 
          Mamisan qu'es mau plaçada suus grans itineraris. Vir aquí que demanda uu' virada que sols los òmis vagants o desirós de vir pregar au sanctuari de Sent
          Galactòri e pòden se perméter. 
          Lo patronimi Nòsta Dauna que muisha qu'aquera glísia qui a pres uu' cèrta importància au sègle XIIau, n'avè pas vocacion d'i aperar los peregrins. 
          Le preséncia de l'estatua de Sent Jaques au bèth miei deu grop deus dotze apòstols, uu' capèra au miei de les tretze existintas e pòden servir de referéncia ? 
          Lo gran corrènt portants de cap a l'Espanha que passèva lunh de le nòsta comuna.

Solet, suu vielh camin de Sent Pau, de cap a Biars, au lòc dit "los Autàs", un espitau pertenants aus espitalèrs de Sent Jan qu'a podut recéber los rars passants.

Que citan tabé, mès shetz pròba, un espitau a Mamisan. A recebut d'autas personas que los praubes deu lòc ? 
          Daubuns autors qu'an concludit au passatge de nombrós peregrins, en prenents aquera famosa desma de jongleria balhada preu rei duc lo 22 de març 1273 Guilhèm Raimon de Monòs. 
          De tota faiçon, les pròbas escritas d'epòca que mancan sus le preséncia de nombrós peregrins a Mamisan, lo son nòm, lo son sanctuari, ne son citats per nat 
guide o acte. 
          Parlants de le glísia, l'abat Depart qu'escriu unicament : 
          "Los  peregrins de l'Edat Miejancèira qu'i venen en córrer en gran nombre preu camin de Nòsta Dauna". 
          Dens le soa lista de les comanderias e espitaus que parla d'un embrac de Le bohèira de cap a Mamisan per : Borricòs, Sent Pau, Aurelhan (quartièr Lantí). 
          Per contra le Sauvetat e mèi tard lo Priorat dab los sons privilègis qu'an podut encoratjar "errants" a s'i installar formants aquera classa de "Poblants" qui poplèt tant de vilas navas. 

Sent Jacques, Le soa legenda, Los sons miracles

          Le bíblia que nes apren qu'au près deu Crist vivèvan dus apòstols Jaques. 
Jaques lo menor, cosin pròpi de Jèsus, aperat tabé "hrair deu Senhor",  estot lo permèr avesque de Jerusalèm. Qu'es morit peirassejat en 62. 
          Jaques lo màger qu'èra lo hilh de Zebedèu e de Salome, hrair de Jan l'evangelista. 
          Qu'èra vadut a Bethsaïde. 
          Mèste pescaire sus le laca de Genesaréth, dab Pèir e Andrèu, qu'estot lo testimoni de le transfiguracion deu Crist.

          Permèr martir crestian, qu'estot còthtrencat sus l'òrdi d'Erodes Agripa 1èr en 44. 
          Qu'es ad eth, dont avè lo gost deus viatges, que lo Crist confièt lo suenh d'evangelizar l'Espanha. 

Arron l'ascencion deu Crist, los apòstols se n'aniren a truvèrs les nacions, anonciar le novèla promesa a tota creatura. 
         A Jaques lo màger qu'escadot l'Espanha. Que s'embarquèt sus un de 'quiths vaishèths dont s'aventuran lavetz sus les mars per escambiar l'aur, l'estam, lo hèr, lo coire e auts produits contra grans de capelets, colars de veire, placas de marme, espiças d'Orient. 
         Padron sus le còsta de Galicia qu'èra lo lòc de destinacion. 
         Que prediquèva donc, mès shetz succès. 
         Vedants que ne s'escadèva ad arré e n'avè sonque nau disciples, que'n dishot dus sus plaça e se'n tornèt a Jerusalèm.

Aquí en le tèrra deu Crist, qu'estot péger enqüèra, ne'n convertit sonqu'un. Los Farisians, ad aquera epòca, qu'escotèvan les magias d'un cèrt Ermogène, dont envièt lo son disciple Filetiús desmontrar a Jaques que le soa predicacion èra faussa. 
         Mès Jaques que convertit Filetiús. Alavetz Ermogène liguèt Filetiús preus sons charmes e Jaques que'u desliguèt preus sons miracles ; lavetz Ermogène que convoquèt los diables e Jaques los tornèt contra eth, e li balhèt medís lo son pau per se'n protegir d'ara en avant. 

         Ermogène, que'u portèt tots los sons libes de magia, losquaus estoren getats a le mar, e se prosterna aus pès de l'apòstol ("Deslivraire de les amnas, recep-me repentants"). 
         Los judèus que s'esmavoren de le conversion d'Ermogène e comencèren d'escotar Jaques, tant de bon qu'Eròdes Agripa comandèt que l'apòstol estot còthtrencat. 
         Anant de cap au lòc deu sacrifici, Jaques que guarit enqüèra un paralitic e convertit un cèrt Josiàs ; lo que'u tenèva le còrda e lo traïnava, qu'estoren executats 
amassas en le sheisau calenda d'abriu 44. Mòrt, lo hilh de Zebedé, cosin deu Crist que va tornar víver uu' vi'a prodigiosa. 
         Quèn Jaques estot còthtrencat, los sons disciples luvèren de neit lo son còs, per paur deus judèus e lo metoren dens uu' nau e confièren a le volontat de Diu, le sepultura de Jaques. 
         Que pujèren sus le mar, shetz governalh e l'ànjol deu Senhor que'us mièren en Galicia au reiaume de Lova. 
         Aquera Lova "molt bèra raina" qu'es forba e crudèla. Quèn los disciples vinen li demandar un lòc de sepultura, que'us geta dens uu' seria d'espròbas e de 
tribulacions dont triomfan successivament. A le hèita fin, que tròban un dragon qui getèva lo huc contra iths e corrut sus, que hiren lo signe de le crotz contra eth, lo son vente que's crevèt, que hiren tabé lo signe de le crotz suus taurs dont vinoren doç com anhèths. Los disciples atelèren alavetz los taurs a un car dens loquau e posèren lo còs de Jaques e le gran pèira qui "com estossin cera" n'avè pres le fòrma. Los bouus shetz nula governa que portèren lo còs au miei deu palais de le raina. Quèn vedot aquò, qu'estot hòrt esbahida, credut en Jèsus Crist e se hit crestiana. 
         Aquera legenda que's conta au sègle XIIIau. N'es guaira question de Sent Jaques, ni en Espanha ni alhors avant 813. 
         Aquera anada, un hòrt piós ermita Pelage, qu'a uu' vision. 
         Que damòra en Galicia, en un lòc on les neits s'enlugrejan a còps meravilhosament pendent que jògan musicas celèstas. En saunèi, los ànjols que'u revelan le preséncia de Sent Jaques dens lo parçan. Que va avisar l'avesque Teodemir, aqueth que comanda un juni de tres jorns e hèit honhar uu' sèrra que semblan designar les estranhas clartats nocturnas. Teodemir que met lèu au jorn un sepulcre de marme que conten òs, tanlèu identificats com estants los de Sent-Jaques e de dus deus sons disciples,  Atanase e Teodore aquiths medís qu'avè dishats a l'endarrèr d'eth quèn èra tornat en tèrra senta. 
                     Lo rei Alfonse II, avisat, que bastit au-dessús deu sepulcre uu' gleisòta en pèira dab teit de husta, puish que'n referi a Carles Magnus a qui envia un òs frontau de Sent Jaques. 
                     Lo Papa Leon III qu'anoncia dens uu' bula, le remirabla novèla : qu'an trobat un deus apòstols. Uu' vilòta que vad en quauquas anadas, on vinen en córrer los peregrins. Compostèla,                             que pòden arrevirar per "lo camp de l'estela", que va pravar de les favors deus reis e de les horrèras. 
                     En 1589 per paur deus Anglés, le sepultura de Sent Jaques qu'estot estujada en secret. 
                     Tornada descobèrta en 1879, examinada longament preus òmis de sciéncia, les relicas qu'estoren proclamadas autenticas (urbi e òrbi) preu Papa  Leon XIII, lo 1èr de noveme de 1884. 
                     Le he que's neurís de prodigis, lo mistèri que n'es lo son bèrç. 
                     Tornants préner au son compte, mantuvas atitudas, comportaments antics medís primitius, lo cristianisme que torna inventar les relicas, despulhas dotadas de poders susnaturaus. 
                     Los martiris, los sents que prenen plaça deus eròis e deus capdaus de les religions precedentas. 
                     A partir deus sègles IVau e Vau, cada jorn que pòrta le soa nava invencion, qu'es a díser le descobèrta de sobras prestigiosas. Dens un monde on lo sacrat es pertot           tangible, le relica qu'es uu' manifestacion elementària, de bon compréner a tots de le preséncia de Diu. 
                     L'apòstol Jaques qu'interven sus tots los fronts; d'abòrd contra los Mòros dont ocupan l'Espanha, pui contra l'injustícia, lo malur, le praubetat. 

                   En 843, per un tribut de cent vierges non livrat au Calife de Còrdo, los principes crestians e los Mòros que s'afrontan au ras de Logroño a Clajivo. Lo sòrt de les armas que trantalha, quèn pareish sobte aus costats deus crestians, lo tarrible Sent Jaques Matamòro, l'espada flambejanta a le man metants los sarrasins en húger. 
                     Un joen òmi de Santo-Domingo estant estat condamnat a tòrt a estar penut, qu'es eth qui lo sostien e lo guarda en vi'a. 
                     Que permet ad aqueth peregrin de Verona de's neurir d'un pan miraculós, intacte tots los matins dens le soa biaça. 
                     Que sauv deu buscat un joen incendiari de Pistòra. 
                     Qu'arrevita un peregrin per esvitar que'u son òste singui acusat de le soa mòrt. 
                     Encadenat hens uu' tor, un presonèr qu'invoca Sent Jaques qui pareish e dit "ven, sec-me en Galícia", les cadenas que tomban aus pés deu presonèr nomat Bernat qui arruspla lavetz au som de le tor e sauta shetz se har deu mau. 
                     Dens uu auta tor, un senhor qu'enbarra un mercant après l'avéder despedolhat, lo mercant qu'implora l'apòstol e lèu le tor que's clina, se clina, dinc a que lo son som e tòca lo sòu, lo presonèr que s'escapa ; los guards que'u perseguissen, mès lo marcant que damòra invisible au sons uelhs. 

LOS ITINERARIS

          Com a dit Elie Lambert "tots los camins que mian a Compostèla". 

          Preus peregrins arrivants per tèrra, le vila de raliament generau qu'es Puente le Reina en Espanha. 
          Per i arribar dus pòrts pirenencs que diven estar passats, lo deu Sompòrt e lo de Roncesvaus. 
          Hens Occitània, quate rotas principaus e convergin de cap ad iths. 

          — Le permèra a l'extrem qu'es, e passa per : Sent Gèli (Gard), Montpelhièr, Tolosa e lo Sompòrt. 
          — Le dusau que passa per : Lo Puei, Senta Fe de Concas, Moissac e lo Sompòrt. 
          — Le tresau que passa per : Veselai, Sent Leonard deu Lemosin, Peireguers, Senta Fe la Grana, le Rèula, Vasats, Capsius, Ròcahòrt, lo Mont, Sent Sever, Ortès, Ostabat, Sent Jan Pè de Pòrt, e Roncesvaus. 
          — Le quatau fin finau que devara per : Tors, Peitius, Sent Jan d'Angèli, Sentas, Blaia, Bordèu, lo Barp, Belin (Mons), lo Muret, Lipostèir, Le Bohèira, L'Esperon, Dacs, Sòrda, Ostabat, Sent Jan Pè de Pòrt, e Roncesvaus. 

          Ad aquiras quate rotas principaus que s'adoba uu' rota secondària, mès dont sembla estar hòrt munsh practicada e pro vista abandonada en causa de l'envadida deus sables. Aquera rota partants de Solac que bordeja le còsta per : Graian, Le Canau, Lo Teish, Casaus, Sanguinet, Parentís, Senta Eulàdia, Sent Pau, Mamisan, Biars, Sent Delian, Sent Girons, Baiona. 

          Ad aquistes camins tradicionaus que'us ligants enter iths, singui per ganhar temps, singui per júnher un sanctuari particular (Mamisan), singui unqüèra per trobar zònas munsh practicadas ond l'arcuelh e serà melhor lo peregrin que pren embracas o hèi destorns, qu'es percé se parlan pertot de camins de Sent Jaques, camins romius, qui ne son que              travessas, mès qui portadas sus uu' carta hèn un hialat inextricable.

           Per balhar atrèit au viatge, manténer la he e lo coratge necessaris, sanctuaris "classats" qu'impausan uu' visita.

          Hens Gasconha que son speciaument recomandats : 
            —  Solac, on abordèren Veronica e Amador. 
            —  Blaia :  tombèu de Rotland e de le bèra Aude. 
            —  Bordèu : glísia Sent Seurin on se tròba l'olifant de Rotland. 
            —  Belin  (Mons) : tombèu deus companhons de Rotland. 
            —  Vasats : linge plapat de le sang de Sent Jan Baptista. 
            —  Sent Sever : tombèu deu Sent. 
            —  Roncesvaus : lo camp de batalha. 

LO PEREGRIN

            Quau es l'auburi, lo perhiu de 'queth òmi, que le he avia dens le gran aventura ? 
Segon nombrós autors, lo peregrin que pareish com un èste mistic, un eròi. 
Qu'es de dòu har de véder lo Sent Jaquaire, com un peon, possat sus uu' carta. 
En realitat, que singui en grop o viatjants solet, qu'es un òmi de cara a perilhs, dificultats, dont le hami. 
            Daubuns país travessats en Espanha, com en França e son hòrt praubes, dens l'incapacitat de neurir los sons propis abitants ; lo peregrin consumidor en susnombre que rend lo problèma péger enqüèra. 
Le mortalitat qu'es esvarjabla, los abandons nombrós, le proporcion d'arribants pro febla. 
Lo peregrin tipe, lo verai ce podén díser, qu'es lo qui, preu son comportament, lo son abit, le soa morala, sèg les prescripcions canonicas. 
Vestit sobrement d'estòfa ruda, uu' gran capa que l'emparra deu caud, deu hred, de le pluja, e li sèrv de cobèrtura le neit. Un capèth a grans bòrds, dab lo deu front luvat e decorat de le coscolha, qu'a les medissas foncions que le capa. 
Caussuras grossièras, soent portadas a le man per esvitar le soa usadura rapida, d'ond les macaduras deus pès. 
A la hèita fin, los accessòris utiles e especifics que benedit lo caperan au moment de le partença, au cors d'uu' esmaventa ceremonia. 
Sacramentària debuta deu sègle XIIau, cartulari de Laon  : 
—  Los peregrins :  "Dab umilitat e sosmission, vos demàndam de benedir aquiras biaças e paus". 
—  Lo caperan :  "Recep aquera biaça en signe de peregrinacion entà que plan ganhat per le toa peniténcia, lo ton salut, que parvienis a l'amira deu ton vòt de peregrin". "Recep aqueth pau, per fin que't hècis véncer los trabucs de l'enemic e parviéner au cap". 
Per çò qui es de le coscolha, aqueth simbèu prestigiós, le soa origina com emblèma qu'es diversament interpretat. 
Ornament liturgic deu començament de l'ère crestiana. 
Coscolhas amassadas au long de les plajas servants d'assieta e de gobelet. 
Atestacion deu passatge a Sent Jaques de Compostèla on lo peregrin amassèva sus le plaja o crompèva suu parvís de le catedrau lo preciós cresc. 
Atau animat de l'esperit de peniténcia, lo peregrin que's sabèva, se volèva aule e mespresat (Du Cange). 
Que podrén tabé ajustar qu'èra cascant e nauseabond. 
Com se lavar, cambiar de linge, lo lavar ; com apedaçar, cambiar de vestit, com suenhar les plagas provocadas per le marcha, los accidents de le rota, le hregada de les rudas estòfas, a uu' epòca on l'igièna èra quasi inconeguda. 
N'es sonque per simple aparat qu'au parat de les ceremonias dens le catedrau de Compostèla, un enòrme encensor jumpèva au-dessús deus caps. 
Lo peregrin, anants suu camin, cantants cantics, hasants les soas devocions a cada sanctuari, escotants les cantas de gèstes, mendicants en çò de l'abitant, n'es pas sol. Lo costejants, noirants a lo son imatge de marca, que's veid s'eslurrar dens lo peregrinatge tota uu' societat de garlamands, mendicants professionaus, peregrins a les amiras pauc avoables.