Priorat sègle XIIau - Esculturas

Descripcion e iconografia deu Portau

        Lo permèr nivèu deu Portau que's compausa en alternància, de tres colomnas e de quate colomnetas, de cada costat de la pòrta dont mia a la nau.

L'abac, part superiora deus capitèths escultats de hulhatges, que fòrma ua cornissa sus lequau s'apieja lo nivèu dusau deu Portau.

Aqueth darrèr qu'es constituit d'un timpan muishant principaument la Vierge au nin, l'adoracion deus magues e de tres vossuras istoriadas dont  

illustran la parabòla de las vierges bravas e de las vierges hòlas, los profètas, e los tribalhs deus mes associats au cicle deu zodiac.

Cordons decoratius que desseparan las vossuras.

Lo timpan

       L'adoracion deus Magues. Evangèli segon Matèu (2,1-12) :

       La fòrma en creishents de 'queth timpan qu'es hòrt originau.

Aqueth modèle, dont n'a pas d'equivalent en França qu'estot probablement adoptat per aumentar la hautor deu passatge en lo son bèth mei.

Aqueth procediment qu'introdusís ua constrenta per l'escultor en rason de las duas extremitats deu creishent redusidas e barradas.

Ua bordura de hulhas treuladas qu'arròda lo timpan. 

       Los reis magues. Melquiòr, Gaspar e Baltasar que son representats en vestit reiau dab ua longa rauba e ua corona.

La preséncia deus shivaus dens lo còrn esquèr que soslinha l'importància deus personatges e lo long percors efectuat.

La posicion deu sons còs que seguís ua composicion frequentament utilizada au cors deus sègles XII^au e XIII^au.

Qu'avançan de cap a la Vierge ; lo permèr qu'es ajoelhat entà har lo son present e lo dusau que's torna de cap au tresau. 

       L'estela a 12 brancas. (L'estela de l'aulhèr). Que representa lo lugran qui mièt los reis magues de cap au nin Jèsus. 

       Los aubres. La simbolica de 'quiths dus aubres n'es pas clara. Ua permèra interpretacion que'us appressèt de l'aubre de vita descrivut dens la genèsi.

Dens aqueth cas, qu'anonciarén la vinuda de Jèsus Crist e la soa mòrt sus la crotz.

En Jaques Lacòste, professor emerit a l'Universitat de Bordèu III que veid dens aquiths aubres ua referéncia a l'aubre de vita de la Jerusalem Nava.

Que son lavetz ua hont de neuriment e de guarison. 

Descripcion e iconografia deu Portau

      Le  Vierge au nin. La mair deu Crist qu'es representada segon lo tipe de « La Vierge en Majestat ».  En efèit, qu'es coronada e sietada sus un tròne dab lo nin sus los sons joelhs. La soa man esquèrra que'u ten per tant que la dreta divè téner un objècte actuaument despareishut, belhèu un floron. 

       Lo nin Jèsus.  Qu'es tanben coronat. La posicion de la soa man dreta qu'es caracteristica deu signe de benediccion (poç indèx e dit màger 
tibats, los dus darrèrs plegats). Aquera gèsta que diu s'adreçar aus magues. Dens la soa man esquèrra, que ten un libre qui simbolisa probable la Bíblia, qu'es a díser la paraula de Diu. 

       Sent Jausèp.  Qu'es sietat, lo son cap pausant suu cap d'ua cana. Que sembla adromit o soscaire.

Que pòden suspausar que recep l'òrdi de húger en Egipte per evitar las miaças d'Eròdes, loquau vòu tuar lo nin Diu venent de vàder.

       Le hemna velada. Qu'es seitada, la man esquèrra estenuda, la pauma virada de cap a l'exterior.

D'après E. Goyheneche, que seré Salomé, l'ua de las duas mairolèras qui assistit Maria. Segon los Evangèlis apocrifes, la soa man s'es secada au moment on dobtèt de la virginitat de Maria. Qu'es miraclosament guarida preu simple contacte deu Nin. 

       Le  "copa" devath un arc polilobat. 
Que representa ua vasca batiala cohada d'un cobèrt e montada sus ua corta colomna. Per li balhar tota la soa dimension e ne pas la con·hóner dab ua 
copa, l'artista que la plaça devath un arc polilobat representant un baptistari. L'ensemble que pòt estar considerat com ua prefiguracion de la batiada.

Les vossuras

       A l'ensús deu timpan, lo Portau que's compausa de tres vossuras istoriadas separadas per quate cordons decoratius. 

 Cordon permèr

 Qu'es format d'un motiu vegetau repetitiu constituit de cinc hulhas treuladas. Dus personatges antropomòrfes ajolhats que son situats a las arrecadudas deu cordon. 
        L'anhèth mistic, situat au som de l'arc, que pòrta sus l'arrea ua crotz grèca. Que simboliza lo Sauvaire en raperar lo son sacrifici, la soa òbra 
redemptora e la soa batiada per Sent Jan Baptista. « L'endoman, vedent Jèsus vir ad eth, (Jan Baptista) que dit : Ací l'anhèth de Diu, qui tira lo 
pecat deu monde. » Evangèli segon Sent Jan (1,29) 

 Vossura permèra :

     Las vierges bravas, las vierges hòlas

Aquera scèna qu'es tirada de le parabòla segon Sent Matèu: 

       « 1- Alavetz que'n serà deu Reiaume deus Cèus com de las dètz vierges qui se n'anoren, munidas de las soas lampas, a l'encontra de l'espós. 2- Òr cinc 
d'entr' iras qu'èran pègas e cinc èran senadas. 3 - Las pègas, en efèit, que prenoren las soas lampas, mès shetz se munir d'òli ; 4 - Per tant que las senadas, en 
medís temps que las soas lampas, prenoren òli dens las fiòlas. 5 - Com l'espós se hadè esperar, que s'assomelhèren totas e s'adromilhèren. 
6 - Mès a meineit un crit que retentís : « Ací l'espós ! Sortitz au son encontra ! »  7 - Lavetz totas aquiras vierges que's desvelhèren e adobèren las soas lampas. 8 -  E las pègas de díser a las senadas : « Balhatz-nes de l'òli vòst, pr'amor que s'estupan las nòstas lampas. » 9 - Mès aquiras que las responoren : « Que n'i auré shetz dobte pas pro per nosatis e per vosatis ; anatz meilèu en ço deus marcants e crompatz-ne per vosatis. » 1 - Qu'èran anadas en crompar quèn arribèt l'espós : las qui èran prestas entrèren dab eth dens la sala de las nòças, e la pòrta que's barrèt. "Finalament las autas vierges qu'arribèren tanbei e que dishoren : Senhor, Senhor, aubritz-nes ! 12  - Mès que responot : « En vertat que v'ic disi, ne ves coneishi pas. » 13 - Velhatz donc, pr'amor ne sabetz ni lo jorn ni l'òra. »                 Evangèli segon Sent Matèu (25, 1-13) 

       La darrèra frasa de la parabòla de Matèu qu'estot interpretada preus Pairs de la glisa com un rappòrt simbolic dab lo Jutjament darrèr.

      Atau, las vierges bravas (avisadas), a las lampas quilhadas que corresponen a las elegidas e las vierges hòlas (inchalentas), a las lampas versadas que son las damnadas. Que nòtan ua anomalia en rapòrt au tèxte sacrat. Sus la vossura, las vierges que son au nombre de 12 au lòc de 10. 
       L'escultor qu'a dispausat las vierges bravas suus clavèus d'esquèrra, las verges hòlas suus de dreta. Lo palais de l'espós que's situa suu clavèu centrau. 
       La representacion deu palais que's hèit suu medís principi de diferenciacion. L'ala esquèrra, situada deu costat de las vierges bravas, que presenta lo 
Crist aurolejat davant la pòrta aubèrta dont invita las elejudas a penetrar dens la Jerusalem Celesta. L'ala dreta, deu costat de las vierges hòlas que met en scèna pòrtas barradas. 

       Cordon dusau

        Que dessepara la vossura de las vierges bravas e de las vierges hòlas de la deus profètas. Lo décor qu'es compausat per la repeticion d'un medís motiu constituit d'ua flor entre duas hulhas. 
       A las arrecadudas deu cordon dus personatges que sont representats. Sol lo d'esquèr qu'es enqüèra visible acholat e grimacejant.

Les vossuras

  Vossura dusau

     Los profètas  

Qu'es ornada de dotze personatges interpretats com profètas en rason deus filactèris que pòrtan. Aquiths rotlèus a mei aubèrts que bremban que n'avoren qu'ua vertat a mei revelada. Que son los pòrta paraula de Diu. Ua grana diversitat qu'exist entre los personatges : posicion deus còs (quilhats, seitats, camas crotzadas), mans, fòrmas deus drapats e de las cohaduras. 

A l'excepcion de tres personatges, la Sibila, Dàvid e Elias, las escuturas ne son pas identificaderas.

Qu'es probable que sus los filactèris se trobèva lo nòm, uei desapareishut, de cada profèta.

      La Sibilha

Vaduda en Asia Menora pendent l'Antiquitat, lo mite de las Sibilhas qu'es passat en Grècia pui a Roma. Aquiras hemnas que legèn dens l'avenir e los Pairs 
de la Glisa de l'epòca medievau qu'an vist dens la soa profecia l'anóncia deu Messias. 
De nombrosas Sibilhas que son estadas representadas dens l'art crestian . 
Totun, nat atribut iconografic especific ne permet pas d'identificar precisament la de Mamisan.

      Dàvid

Qu'a succedit a Saül, lo permèr deus reis d'Israèl au sègle X^au davant J.C. Que va ahortir lo poder deu reiaume joen e lo balhar un capdulh : Jerusalèm. 
 A Mamisan, Dàvid qu'apareish com rei musician. En efèit , qu'a compausat saumes a la glòria de Diu qui cantèva en s'acompanhants de la soa harpa. L'escultor que s'es inspirat d'un modèle tradicionau en lo representant atjat, barbut, coroat e portant lo son instrument de musica.

      Elie de Thischbite

     Au sègle IX^au davant J.C., qu'a consacrat la soa vita a regetar lo culte deus dius estrangèrs qui son aus  sons uelhs de faus dius. 
Aquera mission divina qu'obligarà Elie a húger dens lo desèrt mantuns còps pendent la soa vi'a. Los sons sejorns que van inspirar los artistas crestians pusqu'i veden ua prefiguracion de la vi'a deus ermitas. Qu'es aqueth imatge qui es estat causit a Mamisan. Elie qu'es en efèit praubament vestit de pèths de bèstias.

Les vossuras

Cordon Tresau

   Que separa la vossura deus profètas de la deus mes de l'annada. La decoracion florau que pausa sus la repeticion d'un sol motiu vegetau . Aqueth motiu qu'es constituït de quate hulhas trilobadas nodadas qui son intercaladas dab ua hulha trilobada a tija acampanada. 
 A las recadudas deu cordon, dus personatges que son representats ajucats. Lo d'esquèrra qu'es enqüèra hòrt vededeir. Sus la soa esquia qu'es dispausat un lintèu qui balha au personatge l'impression de suportar lo pes deu cordon.  

   Vossura tresau

   Los mes de l'annada associats aus signes deu zodiac. 
 La vossura qu'es compausada de 14 scènas (clavèths). L'annada ne comptant pas que dotze mes, las extremitats que representan a esquèrra la luta entre un cavalèr e un leon e a dreta, uei desapareishuts, un òmi e lo son mulet. 
- Scèna de luta. Lo cavalèr a pè que combat un leon au còs a còs . 
L'equipament deu guerrièr qu'es minuciosament detalhat e que muisha enqüèra un còp l'adreça de l'escultor : còta de malha, èlme conic a nasau, aubèrc, esperons, escut, espada. 
L'iconografia d'aqueth clavèth que nes escapa. Que s'agís d'ua allusion au combat deus vicis e de las vertuts, deu combat de Samson, o tot simplament deu combat entre l'òmi e l'animau ? 
 Au devath, un òmi qu'es cocat, las camas aplegadas, las mans sus la parpacha. Lo son cap que pausa sus la d'un aut personatge.

Los mes

Au dessús que començan les òbras deus mes acompanhats deus signes deu zodiac. Dens l'òrdi :

Ger

entà illustrar lo permèr mes deu calendari crestian, l'escultor que representa lo diu antic Janus bifrons. Aqueth personatge mitologic qu'es lo diu de l'anciana Roma e gardian de les Pòrtas. Qu'a uu dobla fàcia : l'ua qu'espia l'annada qui comença e l'auta qu'es virada cap entà le qui s'acaba. 
L'Aquari qu'es simbolizat pr'un personatge qui vèrsa aiga suus caps de Janus. Aquera representacion que puiré evocar les hòrtas precipitacions dont s'abaten en ger.

Huurèr

devath un arc trilobat, un òmi qu'es seitat, ua cobèrta sus las soas espanlas. Aqueth mes qu'es un periòde hred e chic favorable aus tribalhs deus camps. Que's damòra donc a l'acès dens lo son ostau (simbolizada per l'arc) entà efectuar òbras petitas. 
Au dessús, dus peishs que representan lo signe zodiacau .

Març

dab l'arribada d'un temps mèi clement, los tribalhs agricòlas que tornen . 
Un paisan, acompanhat d'un mainatge, que talha la vinha o un aubre dab l'ajuda d'ua poda. 
Aquera scèna qu'es dominada peu Taure, mentre que lo Marro i diuré figurar.

Abriu

sus aqueth clavèth, ua hemna que's passeja dens un jardin. Que ten ua flor dens la soa man esquèrra, qu'es la prima . 
Lo signe de la Balança qu'es associat ad aqueth personatge mentre qu'i carré véder lo Taure.

Mai

un cavalèr que ten dens la soa man dreta un faucon uei despareishut, probable la representacion d'un senhor a la caça. 
Un leon estilizat qu'es representat a la cima deu clavèth en plaça deus Bessons.

Junh

maugrat la hòrta degradacion d'aqueth clavèth, que's pòt observar un òmi qui sèga lo blat o lo segle dab l'ajuda d'ua hauç. 
Au dessús, un cranc que simboliza lo Càncer. Qu'ei ací a la soa plaça . 
De cima de l'arc, los sheis darrèrs mes de l'annada que dravan de cap a la dreta .

Julhet

un paisan, provedit d'un eslagèth, que bat lo blat o lo segle estenut aus sons pès. A la soa dreta, que s'obsèrva garbas ligadas. A la soa esquèrra, un recipient que sèrv benlèu a conténer lo gran frescament batut. 
 Lo signe de l'Escorpion qu'es simbolizat per ua salamandra e que remplaça lo Leon .

Aost

un paisan que dalha lo son camp pr'amor qu'aqueth mes es lo periòde on se hèi la segonda copa deu hen (l'arredalh). 
Au som a esquèrra, la representacion femenina que simboliza lo signe de la Vierge mentre que la flor puiré evocar lo só e las hòrtas calors deu mes d'aost.

Seteme

qu'es lo mes de las vrenhas. Mes de julhet e la salamandra simbolizant lo signe de l'escorpion. Un paisan que ten dens la soa man dreta un cistèth e que culhís l'arrasim en trepejants las gaspas dens ua cuba. 
Lo signe deu Marri qu'es associat ad aquera scèna mentre que la Balança i diuré figurar.

Octobre

un òmi que brandís un baston e que mia los sons pòrcs dens lo bòsc entà minjar las aglans (lo padoatge). 
Un personatge mi-òmi mi-shivau, armat d'un arc troçat que simboliza lo Sagitari. Qu'es meilèu la plaça de l'Escorpion .

Noveme

un òmi que ten dens la soa man esquèrra ua agulhada e que guida un araire tirat per dus buus . 
Lo signe deu Sagitari qu'es remplaçat per ua scèna de caça : un can que nhaca la cropa d'ua enòrma lèbe .

Deceme

los tribalhs deus camps que son acabats. Un òmi qu'es entaulat dens lo son ostau . 
Lo signe deu Capricòrn qu'èra associat ad aquera scèna. Au jorn de uei, l'escultura d'aqueth clavèth qu'a sancèrament desapareishut .

Mes de Ger dab lo signe de l'Aquari

Mes de Mai dab lo signe deu Lion

Mes de Julhet dab ua salamandra simbolisant lo signe de l'escorpion

Mes de Aost dab lo signe de la Vierja

La vossura que s'acaba per la representacion d'un òmi acompanhat d'un mulet. Aquera escultura qu'a sancèrament desapareishut. Dilhèu que s'agiva deu profèta Balaam e de la soa sauma ? 
Las rasons exactas de las anomalias deu zodiac que nes escapan . 
Segon J. Lacoste, ua partida d'aquiras errors que seré divuda a l'ignorància iconografica de l'escultor. Totun, daubuas de las inversions observadas que's retròban en Espanha. Qu'es donc possible que l'escultor agi introdusit modèles ispanics dens la soa òbra. 
 Per çò de la representacion de las òbras, l'escultor que s'es inspirat au còp d'ancianas tradicions e d'ua observacion dirècta de la realitat contemporanèa locau. 
 La lectura de las scènas deus mes que permet de definir las diferentas òbras qui incombissen aus paisans pendent l'annada agricòla e de desgatjar daubuns aspèctes etnologics deu monde rurau a l'epòca medievau : 
 - los vestits que son utilizats en foncion de las sasons (bragas, cauças, raubas longas, prissa, capulet,...), 
 - lo sòu qu'es laurat dab l'ajuda d'un araire analògue ad aquera utilizada en Egipte au temps deus faraons. Qu'es un instrument primitiu, shetz arròda, liugèr e a un sol manjo, 
 - las cerealas semiadas que son segadas en estiu dab l'ajuda de la hauç e non d'ua dalha, pui batudas a l'eslagèth, instrument utilizat pendent mantun sègle dens las nòstas campanhas, 
 - lo sòu de las Lanas qu'es favorable a la cultura de la vinha e a la possa deus cassis. 

Cordon Quatau

aqueth arc decoratiu que delimita la bordadura exteriora deu Portau. Qu'es constituït, de part e d'auta, de motius diferents qui s'amassan a la clau deu cordon : a esquèrra, deus ornaments d'elements vegetaus (hulhumi) d'epòca gotica e a dreta de las linhas trilhadas (enterlaç) de tradicion netament preromana. Segon G. Beaurain, qu'am aquí un curiós exemple de la juxtaposicion de dus elements manifèstament executats au còp mès qui, preu son estile, que semblarén estar separats per mantun sègle. 
A las recadudas de l'arc, que s'obsèrva dus personatges : 
Lo d'esquèrra ne possedís pas qu'un gròs cap d'aspècte mostruós. De las soas granas aurelhas quilhadas que partís lo hulhumi. Lo de dreta qu'es mèi o mens amagat. Qu'es seitat, los pès junts, e de las soas mans que partissen los enterlaç .